کد مطلب:47158 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:213

گنجینه پرسمان » قرآن

چرا قرآن به ترتيب آياتي كه بر پيامبر نازل شده، نوشته نشده است؟

ابتدا توضيحي درباره چگونگي ترتيب آيات در يك سوره، ارائه ميدهيم، نگاه به ترتيب سورههاي قرآن خواهيم پرداخت.

جمع آوري آيات قرآن در هر سوره، به ترتيبي كه هم اكنون در دست ماست، غالباً به ترتيب نزول آنها انجام گرفته است. هر سوره، با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز و آيات آن، يكي پس از ديگري به تدريج نازل و به ترتيب نزول، ضبط ميشده است تا بسم اللّه ديگري نازل ميشده كه نشانة پايان سوره و آغاز سورة ديگر بوده است.

به اين تزتيب، آيههاي هر سوره به ترتيب نزول آنها در عهد پيامبر اكرممرتب شده كه آن را ترتيب طبيعي ميناميم. اكثر قريب آيات در قرآن كنوني، بر همين اساس ترتيب يافته است; امّا در برخي سورهها ترتيب نزول آيات آن را مراعات نشده و علتش دستور خاص پيامبر9 بوده است. ايشان گاهي امر ميكردهاند كه آيهاي در محلي از سورهاي كه قبلاً كامل شده بود، ضبط شود. بي ترديد حضرتش با فرمان خداي متعال، به ضبط آن در محل مورد نظر امر ميكردهاند; مثالاً: روايت شده كه آخرين آية نازل شده به اشاره جبرئيل كه بين دو آيه ربا و دَيْن ظبط شده، آيه: و اتقوا يوماً ترجعون فيهئگلي اللّه (بقره، 281) بوده است.(آموزش علوم قرآن، محمد هادي معرفت، ترجمه ابو محمد وكيلي، ج 1، ص 329، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي.)

امّا درباره ترتيب سور به چينش فعلي، بايد دانست كه بين دانشمندان علوم قرآني اختلافي نيست كه ترتيب فعلي سورهها بر خلاف ترتيب نزول آنهاست و در كتب علوم قرآني فهرستي از ترتيب نزول سورهها از ابنعباس ـ مفسر معروف ـ و غير او نقل شده است.(ر.ك: التمهيد في علوم القرآن، محمد هادي معرفت، ج 1،ص 133 ـ 138، مؤسسة النشر الاسلامي.)

امّا اين كه چه كسي يا كساني سورهها را بر خلاف ترتيب نزول آنها، مرتب كردهاند، بين دانشمندان اختلاف است. به باور برخي از محققان و قرآن پژوهان ترتيب فعلي نيز حكيمانه و به دستور شخص پيامبر9 بوده است و به عقيده برخي ديگر دانشمندان، ترتيب فعلي به ذوق برخي از صحابه بوده و پيامبر9 در چنين ترتيبي نقشي نداشته است. البته ممكن است ترتيب سورهها از بلند به كوتاه، براساس حديثي از پيامبر9 باشد كه فرمود(اصول كافي، محمدبن يعقوب كليني، ج 6، كتاب فضل القرآن، حديث 10، ص 392، انتشارات اسوه.): به جاي تورات به من سورههاي طولاني داده شده، و به جاي انجيل سورههاي صد آيهاي ]تقريباً[ و به جاي زبور سورههاي همانند ]بر اساس يك تفسير از مثاني[ داده شده و سورههاي مفصل ]يعني كوتاه كه زود زود بين آنها فاصله ميافتد و از هم جدا ميشوند[ كه شصت و هشت سوره است، افزون بر آنها به من داده شده و اين قرآن غالب و شاهد است بر كتب ديگر، و تورات از آن موسيغ است و انجيل از آن عيسيغ و زبور از آن داودغ.

ناگفته نماند كه ترتيب فعلي گرچه دورنمايي از اين حديث شريف را در بر دارد، ولي كاملاً بر آن منطبق نيست.

در پايان اشاره ميكنيم كه به اتفاق مورخان مصحف حضرت عليبر اساس ترتيب نزول ميباشد و اين مصحف بر اساس رواياتي هم اينك نزد امام زمانغ است.(ر.ك: تاريخ قرآن، دكتر محمود راميار، ص 366 ـ 380، انتشارات اميركبير.)